ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 9، آذر 1400 ، شماره پی در پی 67

پژوهشی در سبک، محتوا و شیوه های شعر اعتراض معاصر با بررسی اشعار «مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، سیاوش کسرایی»

صفحه (87 - 104)
لاله عرفانیان ، فرزاد عباسی (نویسنده مسئول)، مهدی نوروز ، بتول فخراسلام
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1399

چکیده

زمینه و هدف: شناخت ویژگیهای ادبی، انتقادی و سیاسی اشعار شاعرانی چون اخوان ثالث، شاملو و کسرایی همواره نزد محققان جایگاه برجسته ای داشته است، اما فهم این خصیصه ها در پرتو یک روش تحلیلی است که این امکان را برای محقق فراهم میسازد تا درکی جامع از نحوه بازنمایی اشعار اعتراضی این شاعران پیدا شود. باری در تحقیق حاضر تلاش بر این است تا با رویکردی تحلیلی، به مطالعه شیوه های شعر اعتراض در شعر شاعرانی چون اخوان ثالث، شاملو و کسرایی پرداخته شود.

روش مطالعه: روش انجام این تحقیق بصورت توصیفی، اسنادی (کتابخانه ای) و براساس رویکردی تحلیلی است.

یافته ها: مطالعه در شیوه های شعر اعتراض معاصر با تکیه بر شعر شاعرانی چون اخوان ثالث و شاملو و سیاوش کسرایی حاکی از وحدت نظام مفهومی و مضمونی اشعار این شاعران در مسیر برافراشتن ندای مردم است. در این میان اخوان ثالث، با ندایی یأس‌آلود از درازنای تاریخ و آیین زردشتی سخن میگوید. شاملو نظم مستقر اجتماعی را نمیپذیرد و در تلاش برای فهم یک نظام آرمانی، هدف‌گذاریهای سیاسی و اجتماعی است که کم‌کم به یک جهانبینی بسیط فلسفی و انقلابی منتهی میشود. کسرایی اما نه چون اخوان ناامید از تغییر است و نه چون شاملو دل به گزاره های فلسفی و اجتماعی خوش دارد، بلکه او شاعری متعهد و انقلابی به تمام معنا است.

نتیجه گیری: در شعر اخوان بنمایه های اعتراضی، در قالب نوعی نگرش یأس‌آلود ظاهر میشود. اخوان گمان میکرد تنها راه نجات، پناه بردن به یک سلوک آیینی اصیل است. اما شاملو ذاتاً شاعری ناسازگار با روحیۀ زمانه اش بود. شعر شاملو تمامی عناصر حیاتی جامعه را بر ساختی کج‌ومعوج از ساحتهای ایدئولوژیک حاکمیت سیاسی میدانست و ازاینرو، اعتراض در چنین جامعه ای را حرکتی مقدس بشمار می‌آورد. از آن سو، اگرچه کسرایی بلحاظ مکتبی و مرام اجتماعی به شاملو نزدیک بود، رویکرد تمثیلی و نمادین ابتدایی او و در آخر اشعار انقلابی و چریکی‌اش باعث شد حامی و مشوق یک انقلاب سوسیالیستی و مردمی باشد.

کلمات کلیدی
شعر اعتراضی , اخوان ثالث , شاملو , کسرایی

• آخر شاهنامه، اخوان ثالث، مهدی. (1375). چاپ سیزدهم. تهران: مروارید.
• آواز چگور، محمدی آملی، محمد. (1389). زندگی و شعر مهدی اخوان ثالث. تهران: ثالث.
• آینۀ بامداد، مجابی، جواد. (1380). تهران: فصل سبز.
• ادبیات معاصر ایران، روزبه، محمدرضا. (1391). تهران: روزگار.
• از آوا تا هوای تازه، کسرایی، سیاوش. (1386). مجموعه شعرهای سیاوش کسرایی. تهران: نادر.
• از خون سیاوش، کسرایی، سیاوش. (1378). (منتخب سیزده دفتر شعر). تهران: سخن.
• برگزیده شعرهای احمد شاملو، شاملو، احمد. (1392). تهران: بامداد.
• تاریخ تحلیل شعر نو، شمس لنگرودی، محمد. (1387). تهران: نشر مرکز.
• جریان سمبولیسم اجتماعی در شعر، شمیسا، سیروس. (1380). نشریه مدرس. شمارۀ 3. صص27-42.
• جریانهای شعری معاصر فارسی، پورجافی، علی حسین. (1384). تهران: امیرکبیر.
• زمستان، اخوان ثالث، مهدی. (1390). چاپ بیست‌وهشتم. تهران: زمستان.
• سبک‌شناسی نظم، شمیسا، سیروس. (1372). تهران: دانشگاه پیام نور.
• سر کوه بلند، اخوان ثالث، مهدی. (1384). (برگزیده اشعار) به انتخاب مرتضی کاخی. چاپ چهارم. تهران: زمستان.
• شعر متعهد ایران، خطیبی، محمد. (1387). (چهره‌های شعر سلاح). تهران: آفرینش.
• صبغه حماسی در شعر معاصر فارسی، انزابی‌نژاد، رضا. (1380). کتاب ماه ادبیات و فلسفه. شمارۀ 11. صص 26-31.
• طلا در مس، براهنی، رضا. (1380). تهران: زریاب.
• فرهنگ جامع چاپ و نشر، پورممتاز، علیرضا. (1388). تهران: شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر.
• فرهنگ فارسی، معین، محمد. (1371). جلد چهارم. چاپ هشتم. تهران: سپهر.
• متن کامل ده کتاب، اخوان ثالث، مهدی. (1395). دو جلد. تهران: زمستان.
• مجموعه اشعار، کسرایی، سیاوش. (1391). تهران: نگاه.
• ناصرخسرو و ادب اعتراض، پشت‌دار، علی محمّد. (1385). تهران: فرهنگ صبا.